"Đất là nơi em đến trường
Nước là nơi em tắm
Đất nước là nơi ta hẹn hò
Đất nước là nơi em đánh rơi chiếc khăn trong nỗi nhớ thầm
Đất là nơi "con chim phượng hòang bay về hòn núi bạc"
Nước là nơi "con cá ngư ông móng nước biển khơi"
Thời gian đằng đẵng
Không gian mênh mông
Đất nước là nơi dân mình đoàn tụ
Đất là nơi chim về
Nước là nơi rồng ở
Lạc Long Quân và Âu Cơ
Đẻ ra đồng bào ta trong bọc trứng
Những ai đã khuất
Những ai bây giờ
Yêu nhau và sinh con đẻ cái
Gánh vác phần người đi trước để lại
Dặn dò con cháu chuyện mai sau
Hằng năm ăn đâu làm đâu
Cũng biết cúi đầu nhớ ngày giỗ tổ"
1.4 câu đầu
Không chỉ tìm về cội nguồn hình thành của đất nước, nhà thơ còn muốn nêu lên định nhĩa về hai tiếng thiêng liêng ấy
"Đất là nơi em đến trường
Nước là nơi em tắm
Đất nước là nơi ta hẹn hò
Đất nước là nơi em đánh rơi chiếc khăn trong nỗi nhớ thầm"
Hai tiếng "đất nước" khi thì được tách riêng, khi thfi được hợp lại nhưng đều gắn liền với không gian riêng tư gần gũi của mõi người. Đất nước không phải là một biên giới xa xôi trừu tượng, không phải là một cái gì đó vô hình, trái lại, đất nước hiện hữu ngay bên cạnh chúng ta, tồn tại nagy trong trái tim mỗi người. Đất nước là con đường nơi anh đến trường, nước là nơi em tắm táp nô đùa, cũng lòa nơi nảy sinh tình cảm ngọt ngào trong trắng của tuổi thanh xuân
Đất nước còn hiện hữu trong mảnh đất dưới chân người thiếu nữ khi cô đánh rơi chiếc khăn tay trong nỗi nhớ nhung da diết. Nguyễn Khoa Điềm đã rất khéo léo khi sử dụng chất liệu văn hóa dân gian
"Khăn thương nhớ ai
Khăn rơi xuống đất"
Từ cách sử dụng đó tác giả đã thể hiện tình yêu thương gắn bó với quê hương xứ sở
Có thể nói Nguyễn Khoa Điềm đã bộc lộ một cách nhin sâu sắc mới mẻ về đất nước bởi lẽ tình cảm thiêng liêng lớn lao ấy nhất thiết phải được hình thành từ những gì gần gũi thân thương nhất trong tâm hồn mỗi người, một nhà gáio dục nổi tiếng người Nga đã nói "Muốn dạy cho một đứa trẻ tình yêu đất nước thì trước hết hãy dạy cho nó biết yêu các bậu cửa nhà mình"
2. Đất nước không chỉ gắn với những kỉ niệm riêng của mỗi người mà đất nước còn là tài sản vô giá của cả dân tộc
"Đất là nơi "con chim phượng hòang bay về hòn núi bạc"
Nước là nơi "con cá ngư ông móng nước biển khơi"
Thời gian đằng đẵng
Không gian mênh mông
Đất nước là nơi dân mình đoàn tụ"
Nguyễn Khoa Điềm đã sử dụng nhiều chất liệu của thần thoại, truyền thuyết để tái hiện sự hình thành không gian đất nước. Để có được không gian ấy phải trải qua thời gian đằng đẵng với bao nhiêu công sức thế hệ con người, họ đã tạo nên nơi sinh tụ cộng đồng dân tộc. như vậy đất nước vừa là cái gì đó nhỏ bé riêng tư của mỗi người lại vừa lớn lao của dân tộc.
3.4 câu tiếp theo
Nhà thơ đã sử dụng một cách sáng tạo truyền thuyền "con rồng cháu tiên " để gợi lại nguồn gốc cao quý của dân tộc
"Đất là nơi chim về
Nước là nơi rồng ở
Lạc Long Quân và Âu Cơ
Đẻ ra đồng bào ta trong bọc trứng"
Câu thơ gợi lại niềm tự hào kiêu hãnh về nguồn gốc "con rồng cháu tiên" đó cũng là cưo sở để hình thành nên tình đồng bào thiêng liêng bền vững
4.7 câu cuối
Từ nguồn gốc cao quý của dân tộc, tác giả đã gợi lại công sức của bao thế hệ con người
"Những ai đã khuất
Những ai bây giờ
Yêu nhau và sinh con đẻ cái
Gánh vác phần người đi trước để lại
Dặn dò con cháu chuyện mai sau
Hằng năm ăn đâu làm đâu
Cũng biết cúi đầu nhớ ngày giỗ tổ"
Điệp khúc "những ai" trở đi trở lại trên các dòng thơ đã làm sống dậy hình ảnh của mấy ngàn lớp người không tiếc mồ hôi xương máu để tạo dựng và gìn giữ nước non này. Hệ thống từ ngữ chỉ thời gian "đã khuất", "bây giờ", "mai sau" được nhà thơ sử dụng để nối liền quá khứ, hiện tại, tương lai. Đóa là tình yêu và trách nhiêm của mỗi người đối với quê hương đất nước. Họ đã đón nhận và gìn giữ những gì của thế hệ đi trước để lại, và họ đã sáng tạo và hoàn thiện để lại cho thế hệ mai sau. Trong đó điều hệ trọng thiêng liêng nhất chính là tình cảm cội nguồn
"Hằng năm ăn đâu làm đâu
Cũng biết cúi đầu nhớ ngày giỗ tổ"
Hai dòng thơ của Nguyễn Khoa Điềm đã mượn ý tứ của câu ca dao xưa
"Dù ai đi ngược về xuôi
Nhớ ngày giỗ tổ mùng mười tháng ba
Dù ai buôn bán gần xa
Nhớ ngày giỗ tổ tháng ba mùng mười"
Chỉ một câu ca dao cũng đủ nói lên sự gắn bó máu thịt của người Việt với quê hương đất nước . dù có bộn bề công việc, dù có ngược xuôi nơi nào, họ cũng luôn hướng vè cội nguồn, miền đất tổ linh thiêng đã trở thành biểu tượng, thành linh hồn của đất nước
